جالبه بدونید عصب شناسان هم بعد از کلی تحقیق متوجه شدن که نواختن انواع آلات موسیقی بیشتر از هر فعالیت دیگه ای اجزای مغز انسان رو تحریک میکنه. این موضوع باعث میشه که ارتباطات جدیدی بین اجزای مختلف مغز پدید بیاد که در نهایت هوش بیشتر و عکس العمل سریع تر به هرچیزی را در پی داره !
با مطالب ما همراه باشید تا با تاریخچه پر رمز و راز دنیای موسیقی و انواع سازها آشنایی مختصر، اما مفیدی داشته باشید…

موسیقی در آغاز :
درباره چگونگی پیدایش موسیقی اختلاف نظر وجود داره و به طور دقیق نمیشه گفت انسان از کی ارتباطشو با موسیقی شروع کرده اما چیزی که در تاریخچه موسیقی مسلم به نظر میرسه اینه که انسان قبل از اونکه تکلم و صوت رو آموخته باشه با هنر موسیقی کم و بیش آشنا بوده ، میپرسید چرا اینو میگم ؟ چونکه وزن‌ها و آهنگ‌ها و حتی آواهایی که از حنجره‌اش بیرون می‌اومده جزو نخستین گام‌ها در راه پیدایش و ظهور تاریخ موسیقی بوده . مسلمه که اول از همه چیز وزن وجود داشته و بعد صوت به وجود اومده، همچنین در مورد پیشرفت سازها در تاریخچه موسیقی میشه گفت که سازهای موسیقیایی اول از استخوان و بعد از وسایل زهی مثل روده و تارهای گیاهی و در آخر از سیم ساخته شدن…

فیثاغورس و موسیقی :
با افسانه‌هایی که از تاریخچه موسیقی وجود داره، فیثاغورس یه روز یه سیم چنگ رو برداشته، اونو به صدا در آورده، بعد آوا و دامنه ارتعاششو اندازه گرفته ، بعد سیم رو از وسط نصف و دوباره اندازه گیری کرده. اون تفاوت بین دامنه ارتعاش سیم اول و دوم را اکتاو نامیده و بعد اکتاو رو به دوازده قسمت مساوی تقسیم کرده ، هر نقطه دور دایره به یک نت اختصاص پیدا کرده که ارزش هر نت دقیقا معادل ۱/۱۲ اکتاو بالاتر یا پایینتر از نت کناری‌اش بوده . تنها مشکل چرخه فیثاغورس این بود که اون موسیقی دان نبود. حتی با اینکه چرخه از نظر ریاضی درست بود و یک پیشرفت شگفت انگیز به حساب می‌اومد، اما برخی از کوک‌هایی که اون پیشنهاد داده بود به گوش اطرافیان خوشایند نبوده .
به هر حال بعد از کشفیات فیثاغورس موسیقی کم کم پیشرفت کرد و توی سال ۹۳۰ میلادی تقسیمات تازه ای پیدا کرد و با حروف الفبا ادغام شد تا اینکه بالاخره توی سال ۱۴۵۰ میلادی نت ها تکمیل شد و توی چهار خط موازی جا گرفت که شاید اکثرتون اسامی اونهارو شنیده باشید : دو رِ می فا سُل لا سی …

پیدایش موسیقی توی ایران (۱) :
از مجسمه های به دست اومده توی قملرو ایرانیان باستان، توی سرزمین شوش، سازی شبیه تنبور امروزی مشاهده میشه که نماد یک ساز ملودیک توی اون دوره و زمانه. توی حجاری های طاق بستان هم آثاری از گروه نوازی چنگ و سازهای بادی مشاهده میشه. بیشتر اطلاعات ما از تاریخچه موسیقی توی ایران و به خصوص دوران قبل اسلام ، محدود به کتب تاریخی و اشعار سده های اول دوران اسلامیه. در هر حال ما اطلاعات دقیقی از موسیقی کاربردی و نحوه اجرای دقیق موسیقی توی اون دوران نداریم . اما با توجه به اطلاعاتی که از تاریخچه موسیقی ایران توی دوران پس از اسلام در دست داریم میشه گفت که توی دوره بعد از فتح ایران توسط اعراب تا آخر دوره خلفای راشدین انواع موسیقی ممنوع بوده با به روی کار اومدن بنی امیه حدوداً موسیقی آزادی بیشتری پیدا کرده و از این دوران تا دوران خلفای عباسی دوره اوج شکوفایی موسیقی نظری و عملی ایران و اسلام بوده؛ که توی این دوران اساتیدی مثل فارابی ابن سینا خواجه نصیرالدین طوسی و کلی افراد دیگه توی موسیقی عملی و نظری ظهور کردن و به تاریخچه موسیقی ایران رونق بخشیدن.

پیدایش موسیقی توی ایران (۲) :
در هر حال با ظهور تشیع توی ایران و روی کار اومدن شاهای صفوی موسیقی ایران رنگ و بوی تازه ای به خودش گرفته و از موسیقی که در دوره های قبل کاربرد داشته دور شده و رنگ ملی و ایرانی گرفته؛ تا جایی که توی دوره قاجاریه این روند به اوج کمال خودش رسیده و
توی دوره صفویه سیستمی به اسم دستگاه توی موسیقی ایرانی ظهور کرده، بعضی نوازندگان چیره دست اون زمان به صورت شفاهی به شاگرداشون سازهای تار، سه تار، کمانچه نی و سنتور آموزش می دادن ، اضافه کنم که توی همین دوران بود که خط نت امروزی به ایران راه پیدا کرد و سنت شفاهی اساتید موسیقی ایران که بنام ردیف میشناسیمش به خط نت در اومد.

سازهارو بیشتر بشناسیم:

آکاردئون:
حالا میخوایم یکم اختصاصی تر در مورد سازها بخونیم ، اولین سازی که بهش میپردازیم آکاردئونه ، آکاردئون یه ساز بادی شستی داره با سطح مورب متحرک توی دو طرفش و یه بدنه فانوسی شکل این ساز رو نوازنده بین دو تا دستش میگیره که در بین اون مجاری هوایی قرار داره که با باز و بسته شدنشون توسط نوازنده صدا تولید میشه .
در یک سمت صفحه کلید کوچیکی تعبیه شده که کلیدای اون وظیفه کنترل ورود هوا به مجاری رو دارن و سمت دیگه جعبه بیس قرار داره که معمولاً اون هم دکمه‌های مخصوص خودشو داره . این ساز اوایل قرن نوزدهم توی اروپا اختراع شده و‌معمولاً توی موسیقی محلی اروپا، آمریکای شمالی آمریکای جنوبی و روسیه مورد استفاده قرار میگیره.
قدیمی ترین نام این ساز هارمونیکا هستش که یه اسم یونانی بوده و به معنی هارمونی موسیقیایی به کار برده می شده. آکوردئون ساز آلمانی مشهوریه که شهرت جهانی از نظر سادگی و لطافت صدا رو به خودش اختصاص داده.

ساكسيفون:
ساکسیفون یکی از سازهای بادیه که یه قمیش داره این ساز رو آدولف ساکس توی سالهای ۱۸۴۰ اختراع کرده و بخاطر همین سکسوفون نام گرفته ،ساکسیفون جزو سازهای بادی چوبی تک زبانه هستش و انواعی مثل ساکسوفون سوپرانو ،ساکسوفون آلتو و ساكسوفون تنور داره، که تفاوت اونا توی دامنه صداییشونه اگرچه این ساز در اصل برای ارکستر و دسته موزیک نظامی تهیه شده ولی اینروزا بیشتر توی موسیقی جاز و مردم پسند به کار میره

دف :
دف، یکی از سازای کوبه ای توی موسیقی ایرانیه که شامل یه حلقه‌ی چوبیه که پوست نازکی روی اون کشیدن و با ضربه های انگشت مینوازنش .این ساز از سازای ضربی ایرانی شبیه دایره ولی بزرگتر ازاون و با صدای بم‌تره، همونطور که از کتابای موسیقی و نوشته ها و اشعار بر میاد توی دوره اسلامی ایران ، این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار میرفته و رکن اصلی مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه اون رو به کار میبردن در کتابهای لغت برای معنی دف یا دایره اینجوری مینویسن :
آن چنبری است از چوب که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه ها آویزند در قدیم برای آنکه طنین بهتری داشته باشد روی دف پوست آهو میکشیدند .قديما دف یا دایره کوچیک رو که چنبر اون از روی و برنج ساخته میشده خمک یا خمبک میگفتن به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن نیز خمک یا خمبک میگفتن.

مروری مختصر بر ساز چنگ ؛
گونه ای ساز زهی باستانیه، کنار ساز رود (عود) یکی از مشهورترین سازهای ایران باستان به شمار می اومده توی ادبیات کلی از این ساز یاد شده و سیاره زهره رو هم چنگ زن دونستن.

ویولن پرطرفدار :
تاریخچه ویولن توی اروپا به قرن ۹ میلادی برمیگرده خیلیا معتقدن که ویولن نمونه تکمیل شده ساز ربابه. رباب سازیه که بعدها وقتی به اروپا اومد و تغییراتی در اون به وجود اومد به نام ربک شهرت گرفت. بعضی ها بر این باورن که ساز ویولن متعلق به یه امپراطوری هند حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بوده و بعضی دیگه ریشه اونو توی آفریقا و حتی کشورهای عربی میدونن، فرمهای اولیه دارای سوراخی بودن که روی ساز قرار داشت اما بعدها این سوراخ از بدنه سازها حذف شدن و این ساز با چهار سیم روی ساز ویولن تکامل یافته شد. توی اروپا از قرن ۱۱ به بعد ساز ویولن به صورت تکامل یافته دیده میشه…

ساز دهنی:
اگر چه چینی های باستان یه نوع سازدهنی با زبانه های چوبی داشتهن و موتسارت به قطعه برای سازدهنی شیشه ای ( یه ساز کاملاً متفاوت که از یه سری شیشه های کوک شده تشکیل شده )نوشت، سازدهنی دیاتونیکی (Diatonic) که ما میشناسیم، اوائل قرن نوزدهم، توی آلمان ساخته شده این ساز به وسیلهٔ موج مهاجرین ترک کننده آلمان، به ایالات متحده و بریتانیای کبیر برده شده و در اواسط قرن نوزدهم، توی کل جهان نواخته میشده.
سازدهنی کروماتیک (Chromatic)، توی سال ۱۹۱۸ اختراع شده و از اونجایی که شامل هر دوازده نیم پرده گام کروماتیک هست به شما اجازه میده که آهنگ کاملتری رو بنوازید؛ مثل قطعه‌های جاز و کلاسیک و همینطور برای نوازندگی تا حد زیادی کاملتره، توی مدل ۱۶ سوراخه سازدهنی کروماتیک شما ۴ اکتاو کامل برای اجرای قطعات در اختیار دارید که اجازه نواختن هر قطعه ای رو به شما میده

سنتور :
سنتور یه ساز کاملاً ایرانیه که بعضیا ساخت اونو به ابونصر فارابی نسبت میدن که مثل بربط، دیگر ساز ایرانی بعدها به خارج از ایران برده شده. بعضی پژوهشگرا فکر میکنن که سنتور توی زمانهای خیلی دور از ایران به دیگر کشورای آسیایی رفته برای همین امروزه گونه‌های مشابه این ساز توی عراق، ترکیه، سوریه ،مصر، پاکستان ،هند تاجیکستان ،چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورای آسیای میانه و همینطور یونان نواخته میشه.

تار:
روایت تار از زمان فارابی ( حدود سال ۲۶۰ هجری – سال ۳۳۹ هجری) موسیقیدان معروف ایرانی وجود داشته بعد از اون صفی الدین ارموی و دیگران به سمت کمال تار پیش رفتن. اما ساز تار با شمایل و مشخصات کنونی (کاسه و نقاره شبیه به دل روبروی هم، با دسته‌ای متصل دارای ۶ تار ) از زمان قاجار دیده شده.

سه تار :
سه تار از خانواده تنبوره اما امروزه از نظر روش نواختن و شکل دسته و تکنیکها خیلی به تار نزدیکه. سه تار توی گذشته سه سیم (تار) داشته و حالا چهار سیم داره که سیم سوم و چهارم اون نزدیک به هم قرار دارن و همزمان نواخته میشن و مجموعهٔ اون دو رو معمولاً سیم «بم» میگن. با گذشت زمان کسایی مثل ابونصر فارابی، ابوعلی سينا، صفی الدین ارموی و ابوالحسن خان صبا لزوم افزایش یک سیم دیگه به این ساز رو درک کردن و سه تارهای امروزی دارای چهار سیم هستن. این سیم از نظر تاریخی چهارمین سیمیه که روی ساز قرار گرفته ولی در ترتیب قرارگیری سیمها از پایین به بالا سیم سومه، سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروفه و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم رو نخستین بار درویشی به نام مشتاق علی شاه به این ساز افزوده. درضمن ساز سه تار به علت ویژگی صوتی خاص خود و صدای ظریفش همواره مورد توجه صوفیان بوده ….

گیتار:
واژه guitar در زبان انگلیسی gitarre در آلمانی و guitare در فرانسوی همگی مشتق شده از واژه guitarra
در زبان اسپانیایی هستن که خودش از واژه قیثاره زبان عربی اندلسی مشتق شده این واژه خودش مشتق شده از
واژه لاتین cithara هستش که نسبت اون به واژه KLOapa kithara در یونانی باستان میرسه. این واژه یونانی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از واژه پارسی کهن سیه تار (سه تار) اومده .
روایتهای متفاوتی در مورد تاریخچه گیتار وجود داره عده ای بر این عقیدن که گیتار از مصر سرچشمه گرفته و عده ای هم بر این نظرن که اون از سیتارای یونانی-آشوری (Greek Assyrian Cithara) که به وسیله رومی ها به اسپانیا آورده شده گرفته شده. گیتار نتیجه تحول لوت در اروپاس. لوت هم به خودی خود تحول یافته عود( به عربی العود = چوب ) و بربطه .گفته میشه شخصی اصالتا ایرانی به نام (زریاب) عود رو به اندلس آورده و از اون پس این ساز در اسپانیا و دیگر مناطق اروپا رواج پیدا کرده…

کلام آخر :
حالا که با علاقه تا اینجا شناخت اولیه سازها رو دنبال کردید باید بگم که تمام این سازها و حتی اونایی که درموردشون حرفی زده نشد به راحتی قابل آموزشن و اگر جزو کسایی هستین که به یه شناخت ابتدایی بسنده نمیکنین این لطفو به خودتون بکنید و حتما دنباله ی علاقتونو بگیرید ، یاد گرفتن یه ساز میتونه توی جنبه های دیگه ی زندگیتون هم موثر باشه خوشبختانه ما در موسسه فرهنگی هنری سمیر با کلاسهای آموزش انواع سازهای ایرانی و خارجی با بالاترین کیفیت آموزشی و بهره مندی از اساتید مجرب میزبان شما هنرجویان و علاقه مندان هستیم، خوش بنوازید و خوش بشنوید که موسیقی بخش جدا نشدنیه این دنیای پهناوره.